نصیحت های دندانپزشکی نوین به سالمندان
توصيه‌هايي براي مراقبت از دهان و دندان سالمندان در گفت وگو با يك متخصص. افزايش چشمگير جمعيت سالمندان طبعاً باعث تمرکز بيش از پيش شاخه‌هاي گوناگون علوم پزشکي بر مباحث مربوط به بهداشت و درمان سالمندان شده است که يکي از اين شاخه‌هاي تخصصي مربوط به علوم دندانپزشکي است. با علم به توجه روزافزون به بخش دندانپزشکي سالمندان و توصيه‌هاي سازمان بهداشت جهاني در اين زمينه، دکتر پارسا آتش رزم متخصص پروتزهاي دنداني، دانشيار و مدير گروه بخش پروتز متحرک دانشکده دندانپزشکي دانشگاه آزاد پاسخگوي سؤالات ما است.
آقاي دکتر، از تعريف سالمندي شروع كنيم تا برسيم به بهداشت دهان و دندان در اين دوره. من تعريف سازمان بهداشت جهاني را عرض مي‌کنم. سالمندان طبق تعريف اين سازمان به کليه افرادي گفته مي‌شود که سن آنها بالاي 65 سال باشد. سالمندان بر مبناي ويژگي و توانايي فيزيکي به سه دسته تقسيم مي‌شوند. دسته اول سالمندان مستقل هستند، يعني افرادي که مي‌توانند امور جاري و روزمره خود را بدون کمک کسي اداره کنند و براي رفع و رجوع مسايل شخصي خود نيازي به افراد ديگر ندارند. به دسته دوم سالمندان نيمه مستقل مي‌گويند که براي انجام برخي کارهاي خود به کمک افراد ديگر نياز دارند. بيشترين مشکلات پزشکي به دسته سوم يا سالمندان وابسته مربوط مي‌شود که معمولاً يا در منزل فرزندان و اقوام يا در خانه سالمندان زندگي مي‌کنند و براي تمام امورات خود وابسته به افراد ديگر هستند
جمعيت سالمندان در سطح دنيا در حال افزايش است. دليل اصلي اين مسئله هم افزايش اميد به زندگي است.يا خير؟ بله. اگر ما از قرن بيستم به بعد را بررسي کنيم مي‌بينيم که حفاظت از منابع آب در برابر بيماري‌هاي منتقله از آب،کنترل بيماري‌هاي عفوني و استفاده از آنتي بيوتيک‌ها، کنترل نسبي بيماري‌هاي قلبي و بالا بردن سطح آگاهي افراد عوامل مهمي در افزايش طول عمر مردم دنيا بوده است.
اما ظاهراً بحث مراقبت‌هاي بهداشتي سالمندان مثل مراقبت‌هاي کودکان و مادران باردار بايد مقوله پرهزينه‌اي باشد. به مراتب پرهزينه‌تر است! در کشورهاي توسعه يافته اين هزينه 5 برابر هزينه گروه کودکان و نوزادان است! سالمندان ويزيت‌هاي پزشکي زيادي دارند اما با افزايش سن ويزيت‌هاي دندانپزشکي شان کاهش مي‌يابد.
چرا؟ دليل عمده بي‌دنداني است. درست است که با پيشرفت علوم دندانپزشکي و بالا رفتن سطح فرهنگ بي‌دنداني کاهش پيدا کرده اما متأسفانه در جوامعي مثل جامعه ما رقم بي‌دنداني همچنان بسيار بالاست. نگرش خود سالمند و اطرافيان او هم اهميت فراواني دارد که به محض بروز مشکل، دندان را مي‌کشند و زماني به فکر جايگزيني آنها مي‌افتند که ديگر دنداني باقي نمانده و استخوان فک هم به‌شدت تحليل رفته است. در چنين شرايطي پروتز خوبي هم نمي‌توان براي بيمار تهيه کرد
و در اين شرايط رژيم غذايي بيمار هم تحت تأثير قرار مي گيرد… کاملاً درست است. متأسفانه در سالمندان به‌دليل کاهش تعداد دندانها و اينکه اغلب آنها از دست دندان کامل يا پلاک‌هاي پارسيل استفاده مي‌کنند کارآيي جويدن کمابيش کاهش مي‌يابد. در نتيجه آنها به‌سمت غذاهايي گرايش مي‌يابند که سريع‌تر جويده و هضم شود.
يعني غذاهاي نرم و شيرين که کالري مورد نياز را تأمين کند… دقيقاً. اين غذاها باعث افزايش پوسيدگي دندان‌هاي باقيمانده مي‌شوند مضاف بر اينکه ارزش غذايي بالايي ندارند. در نتيجه براي حفظ سلامت عمومي بدن بايد سلامت دهان و دندان تأمين شود تا بيمار بتواند تغذيه مناسبي داشته باشد. باز هم تکرار مي‌کنم که يکي از اصلي‌ترين مشکلات ما براي درمان سالمندان نگرش غلط خود بيماران و اطرافيان آنهاست. آنها فکر مي‌کنند مثلاً کم دنداني و بي دنداني جزيي از مقوله افزايش سن است که بايد اين تفکر غلط تصحيح شود. نکته ديگر گوشه‌گيري و افسردگي افراد سالمند است که باعث مي‌شود به وضعيت بهداشت دهان توجه کمتري شود.
خشکي دهان ناراحتي بسيار شايعي است. چرا اين مشکل اين‌قدر در بين سالمندان رايج است؟ خشکي دهان دلايل زيادي دارد، اما مهمترين دليل آن داروهاي فراواني است که سالمندان مصرف مي‌کنند که به‌دليل مشکلات متعدد سيستميک در آنهاست. جدا از پوسيدگي‌هاي ريشه، خشکي دهان باعث اختلال در حس چشايي مي‌شود. اين اختلال چشايي و عدم درک مزه‌ها فرد را نسبت به غذاخوردن و رعايت بهداشت دهان بي علاقه مي‌کند. در نتيجه سلامت عمومي بدن به‌دليل تغذيه ناکافي دچار اشکال مي‌شود.
سؤالي که اغلب سالمندان با آن روبرو هستند بحث نگهداري از دندان‌هاي مصنوعي است. سالمندان مستقل با پروتز کامل بايد حتماً شب‌ها پروتز را از دهان خود خارج کنند. پروتز را بايد حتماً با مسواک‌هاي مخصوص روي دست تميز کنند. قرص‌هاي خاصي براي تميز کردن پروتز وجود دارد که تأکيد مي‌کنم بايد فقط در آب سرد يا ولرم حل شوند نه آب گرم چون استفاده از آب گرم باعث تغيير رنگ پروتز مي‌شود. استفاده از دهانشويه‌هاي ضد ميکروبي هم در اين بيماران نيز توصيه مي‌شود.در اين افراد به‌دليل آرتريت انگشتان بطور کامل جمع نمي‌شود. بنابراين گرفتن پروتز در يک دست و مسواک زدن با دست ديگر دشوار خواهد بود. مي‌توان از مسواک‌هاي خاصي استفاده کرد که در انتهاي دسته آنها يک برجستگي به اندازه يک توپ کوچک پلاستيکي تعبيه شده که بيمار راحت‌تر مي‌تواند مسواک را در دست گرفته و مسواک بزند.
در مورد سالمندان وابسته و نيمه مستقل بهداشت دهان و دندان از جمله مسائلي است که عمدتاً فراموش مي‌شود چون کسي که براي انجام کارهاي خود دچار مشکل شده بعيد است که به بهداشت دهان خود اهميتي بدهد يا اصلاً توان رعايت آن‌را داشته باشد. متأسفانه صحيح است. در اين گروه‌ها مراقبت و رعايت بهداشت دهان و دندان به اطرافيان برمي‌گردد.متأسفانه تحقيقات از خانه‌هاي سالمندان حتي در کشورهاي پيشرفته از وضعيت ناخوشايند بهداشت دهان و دندان بيماران حکايت دارد.
چه راهکاري براي بهبود اين وضعيت پيشنهاد مي‌کنيد؟ بالا بردن انگيزه مراقبين اين سالمندان اهميت فراواني دارد.نکته مهم ديگر ويزيت‌هاي منظم دندانپزشکي 2 الي 4 بار در طول سال است.طبعاً سالمندي که خودش توان مراجعه ندارد بايد توسط اطرافيان به نزد دندانپزشک آورده شود يا اينکه در خانه‌هاي سالمندان يک واحد مجهز دندانپزشکي وجود داشته باشد تا دست کم درمان‌هاي جرم‌گيري و ترميمي در دسترس اين افراد باشد. * آيا منع درماني خاصي براي سالمندان وجود دارد؟ در مورد سالمندان مستقل درمان‌ها مشابه افراد غير سالمند طراحي مي شود….
يعني برحسب وضعيت فيزيکي طرح درمان متفاوت مي‌شود؟ دقيقاً چون امکان رعايت بهداشت در گروه وابسته و نيمه مستقل وجود ندارد.مثلاً براي فردي که در يک خانه سالمندان زندگي مي‌کند و دندان درد دارد شما نمي‌توانيد درمان‌هاي پيچيده اندو، جراحي افزايش طول تاج و پست و کور و کراون را براي او انجام دهيد، چون نه تحمل اين همه رفت و آمد و درمان‌هاي سنگين را دارد نه شايد به لحاظ روحي و جسمي قادر به رعايت بهداشت باشد. بنابراين بهتر است اين دندان کشيده شود و به‌جاي آن از پروتزهاي پارسيل ترنزيشنال(انتقالي) استفاده کنيم.
آيا سالمنداني که دچار بي دنداني کامل يا نسبي هستند مي‌توانند کانديداي مناسبي براي ايمپلنت باشند؟ همانطور که مي‌دانيد ايمپلنت راه‌حلي براي جلوگيري از پيامدهاي بي‌دنداني است. پيامدهايي از قبيل درهم ريختگي دندان‌هاي ديگر، تحليل استخوان فک و کاهش توانايي جويدن و..؛ درمان ايمپلنت براي سالمند جايگاه مهمي دارد اما بايد توجه کرد در سالمندان اغلب بيماري‌هاي سيستميک متعددي نظير ديابت، بيماري‌هاي قلبي عروقي، افسردگي، آلزايمر و… به چشم مي‌خورد. اين بيماران اصلاً تحمل چنين درمان سنگيني را ندارند.
